Inuit innarluutillit tapersersorneqarnissaat pillugu Inatsisartut inatsisaannut siunnersuummut tunngatillugu tusarniaaneq

Tusarniaanerup nassuiarneqarnera
Naalakkersuisut innarluuteqarnermut politikiat innarluutinik, inuup piginnaasakinnerulersimasup inuiaqatigiinni naapittagaanik, inuiaqatigiinni pilersinneqartunik akimmiffigineqartunik paasinninnermik tunngaveqarpoq. Taamaattumik taakkunannga akimmiffittaqanngitsumik inuiaqatigiinnik pilersitsinissaq Naalakkersuisut innarluuteqarnermut politikiata siunertaraa. Inatsisissatut siunnersuummi siunertaasoq tassaavoq inuit innarluutillit amerlanerusunik pisinnaatitaaffeqalernissaat kiisalu inuit innarluutillit inuit pisinnaatitaaffiinit aamma kiffaanngissuseqarnissamut tunngaviusumik pisinnaatitaaffiinik tamakkiisunik pissarsisarnissaat aamma inuit innarluutillit namminersorsinnaanerulernissaasa, ataqqineqarnerulernissaasa naleqarnerulernissaasalu qulakkeerneqarnissaat.

Siunnersuut politikikkut pingaarnertut anguniagassanut aamma Inuit Innarluutillit Pisinnaatitaaffii pillugit Naalagaaffiit Peqatigiit isumaqatigiissutaannut attuumassuteqarpoq. Aammattaaq siunnersuummi ilaatigut Inatsisartut politikikkut aalajangersakkat amerlasuut, kiisalu inatsisini atuuttuni misilittakkat aallaavigalugit ajornartorsiutit aalajangersimasut malitseqartinneqarput. Tamatuma saniatigut siunnersuummi ilaatigut inatsimmut tunngatillugu innarluutillit pillugit suliassaqarfimmi pitsanngoriaatsit pillugit 2023-mut aningaasanut inatsit pillugu ilaatigut aningaasanut inatsit pillugu isumaqatigiissut malitseqartinneqarpoq.

Tamatuma saniatigut kommunimi, Namminersorlutik Oqartussani, NGO-ni aamma pisinnaatitaaffiit pillugit suliffeqarfimmi sulisut peqataatillugit oktober 2023-mi ullunut marlunnut avillugu innarluutillit pillugit isumasioqatigiissitsinermi oqariartuutigineqartut ilaat atuutilersinneqarnissaat pillugu siunnersuut siunniussaqarpoq.

Tunuliaqutaasoq

Inuit innarluutillit inuit allat assigalugit inuiaqatigiinni, politikimi, aningaasaqarnermi, isumaginninnermi kultureqarnermilu peqataatinneqartarnerat siuarsarneqarnissaat pingaaruteqarpoq. Taamaattumik inuit innarluutillit ulluinnarni pitsaasumik ingerlalluartumillu pisortaniit ikiorneqarsinnaanissaat tapersersorneqarsinnaanissaallu qulakkeerniarlugu ataavartumik sulissutigineqarpoq. Ikiorneqarnissamik tapersersorneqarnissamillu pisariaqartitsineq annertuumik allanngorarsinnaapput, kisiannili qanorluunniit pisariaqartitsisoqaraluarpat innuttaasup eqqortumik suliniuteqarfigineqarnissaa pingaaruteqarpoq. Taamaattumik inuttaasut inatsisitigut isumannaatsuunerat nukittorsarneqarnissaat ataavartumik sulissutigineqarpoq.
Misissuinerit amerlasuut takutippaat pinaveersaartitsinernut inuiaqatigiinnullu tulluarsakkanik ikiorsiissutinut aningaasaliinikkut annertuumik inuttaasutigut, suliatigut aningaasaqarnikkullu iluanaaruteqartarneq. Siusinaartumik pinaveersaartitsilluni suliniuteqarneq imminut akilersinnaalluarpoq sivisuumillu sunniuteqartarluni. Taamaattumik siusissukkut iliuuseqartarneq kiisalu malitseqartitsisarneq matumani siunnersuummi suliarineqarsimavoq, tassani siunnersuutip pineqartut qanigisaannik innarluutilimmik paarsisinnaanissaannik periarfissinneqarlutik. Malitseqartitsisarneq siunnersuutigineqarpoq inuusuttoq nammineersinnaanissaanut pitsaasumik ikaarsaarnissaa qulakkeerniarlugu.

Kommunimik ataatsimeeqateqarnermi qitiuvoq inuit innarluutillit ikiorsiissummik kiisalu tapersersorneqarsinnaanermut ilitsersuummik siunnersuummillu tunineqartarnissaat, taamaasillutik nammineq toqqakkaminnik inuuneqarsinnaallutillu inuiaqatigiinni taperseeqataanissaannut peqataanissaannullu periarfissiisumik pingaarutilimmik inuuneqarsinnaaniassammata.

Naalakkersuisunut pingaaruteqarsimavoq siunnersuut imatut ilusilersorneqassasoq, taamaasilluni kommunimi isumalluutaareersunik pitsaanerpaamik atuisinnaanermut nukittorsaanissamullu sinaakkusersuisoqarluni. Siunnersuut sulianik digitaliseriisarnissamik siunnersuuteqarneratigut inunnut innarluutilinnut tapersersuinissaq pillugu inatsimmik eqquutsitsinissamut periarfissanik pitsaanerulersitsivoq.

Siunnersuummi aalajangersakkat nutaat pineqarput:

- Siunertaq: Inatsisartut inatsisaanni isumaginninnermut suliassaqarfiup iluani, aammali suliassaqarfinni allani, Inatsisartut inatsisaat manna malillugu tapersiisarnikkut, inuit innarluutillit inuttut pisinnaatitaaffiisa piviusunngortinneqarnissaat kissaatigineqarpoq. Inunnik innarluutilinnik Inatsisartut inatsisaat malillugu tapersiisarnerit pisariaqartitanik pingaarnerpaanik matussusiinissamik siunertaqarsinnaapput, assersuutigalugu inuttut eqqiluitsuunissamik qulakkeerinninnerit imaluunniit inuit innarluutillit nerisarnissaannik qulakkeerinninnerit. Taamatut ataqatigiinnerni pingaaruteqarpoq kommune pisariaqartitsinernut pingaaruteqartunut taamaattunut tapersiinissaq pillugu aalajangiisoq, aammalu sulisut tapersiissummik ikiuuttut, inuup inuttut pisinnaatitaaffii ukkatarissagaat. Tapersiinerup assersuutigalugu inuup inuiaqatigiinni politikikkullu inuunernut peqataasinnaatitaaneranik aamma qulakkeerinnittuuvoq. Oqartussaasut isumaginninnermut suliassaqarfimmi sulinerannut tunngatillugu inuit innarluutillit pisinnaatitaaffiisa sunut tamanut tunngasuni qulakkeerneqarnissaannut pisussaaffilerneqarput.

- Periarfissaatillugu najugaqarfissamik nammineq toqqaasinnaanerannut tapersersuineq

- Sullinniakkat amerlillugit

- Nassuiaatit – Tusarniaaffigineqartut inatsimmut tunngatillugu taaguutinik allanik, nassuiarneqarnissaannik kissaatigineqartut siunnersuutigisinnaavaat

- Qulaajaaneq

- Siusissukkut iliuuseqartarneq

- Nakorsamit misissorneqarneq

- Illersuisoq

- Utaqqiisaasumik inissiisarfik

- Najugaqatigiiffik

- Najugaqatigiiffiit illersugaasut

- Ulloq unnuarlu neqeroorut

- Kalaallit Nunaata avataani najugaqarfissatut neqeroorummiinneq

- Kinguaassiutitigut atornerluisarnermik pinaveersaartitsineq isumaginnittarnerlu

- Nammineq angerlarsimaffimmi isumassorneqarnerup isumaginissaanut angerlarsimaffimmi tapersiisarneq

- Inigisap ilusilersorneqarnera

- Ikiuutit

- Qamutit motoorillit

- Eqimattakkuutaanut ikiorsiissutinik tapersiissutinillu neqeroorutit

- Isumaginninnikkut perorsaalluni killiligaasumik inunnut ataasiakkaanut ikiorsiissutinik tapersiissutinillu neqeroorneq

- Pikkorissartitsinerit siunnersuinerlu

- Suliffissaqartitsinermut, sammisassaqartitsinermut katerisimaaqateqarnissamullu neqeroorutit

- Ataatsimoortumik angallassinermik aaqqissuussineq

- Ingiallorteqarneq

- Malitseqartitsineq

- Qanigisamik innarluutilimmik paarsineq

- Tikeraarluni angalanerit

- Sakkortusisamik inummut sammititamik nakkutilliineq

- Ulloq unnuarlu neqeroorutinut suliassaqarfiup ineriartortinneqarnissaanut nuna tamakkerlugu periusissamik suliaqarneq

- Inatsisip aqunneqarnissaanut pisortani qarasaasiaqarnermut atortunik ataatsimoorussamik atuineq

- Kisitsisitigut paasissutissanik ukiumoortumik nalunaarsuineq

- Misiligutitut aaqqissuussinerit

Inunnut innarluutilinnut suliassaqarfimmi inatsisitigut sinaakkutit siunnersuummi annertuumik nutarterneqarput, aammalu inuit innarluutillit tamarmik ataqqinassuseqartumik inuuneqarlutik inuttullu allatut pisinnaatitaaffeqarlutik periarfìssaqartitaallutillu inuunissaannut tapersiinissamut kommunit Naalakkersuisullu periarfìssaat nutaat pitsaanerusullu imaralugit. Taamatuttaaq inatsisip atoruminarnerulernissaa pillugu siunnersuut ilusilersugaavoq, ilaatigut inatsisissatut siunnersuummi nalunaarummit marlunnit aalajangersakkanik suliaqartoqarneratigut.

Maluginiaqquneqarpoq siunnersuut uannga “§ 5. Pisortat illuutaat atortorissaarutaataallu sapinngisamik ima aaqqissuunneqassapput inuit innarluutillit isersinnaanissaat atuisinnaanissaallu qulakkeemeqassalluni” naapertuummat. Matumunnga pissutaavoq inissiat ineqarfiillu isumaginninnermiinnatik inissiat ineqarfinniimmata.

Tusarniaaneq pillugu nalinginnaasut

Tusarniaanermut oqaaseqaataasinnaasut Meeqqanut Inuusuttunullu Naalakkersuisoqarfimmut iian@nanoq.gl, uunga assilinera ilanngullugu Himaginiy Ajirath Kugan hina@nanoq.gl aamma Kirsten Olesen-Nzulumike kiol@nanoq.gl nassiunneqassapput.