Tammajuitsussanik piniartitsinissamut pisassat piffissaliussallu – Aasaanera 2024 – Ukiuunera 2027

Akiliisitsilluni tuttunniarnissamut umimmanniarnissamullu piffissaliussat pisassiissutillu aalajangerneqartut piffissami aasaaneraniit 2024-mi ukiuunera 2027-mi ilanngullugu atuuttussat matumuuna nalunaarutigineqarput, Ilanngussat 1-5 takukkit.

Piniartitsinissamut piffissaliussat pisassiissutillu piffissami 2021-mi aasaaneraniit 2024-imi ukiuunera ilanngullugu atuuttut aalajangerneqartunut aallaaviupput. Pinngortitaleriffiup martsimi 2018-mi taamatullu aamma 2024-mi Sisimiut-Kangerlussuarmi (Piniarfik 2) tuttunik umimmannillu kisitsineq ingerlappaa, marts-imilu 2019-mi Akia-Maniitsumi (Piniarfik 3) aammattaarlu martsi-mi 2019-mi Ameralimmi (Piniarfik 4) tuttunik kisitsinerit ingerlallugit. Taakkunani kisitsinerniit Distance Sampling uumasut ungasinnerusumiittut ilanngunneqartarnissaannut periuseq atorlugu naatsorsuereernerup kingorna paasinarsivoq Piniarfik Sisimiut-Kangerlussuarmi (Piniarfik 2) suli tuttorpassuaqartoq piniarfinnilu Akia-Maniitsumi aamma Ameralimmi tuttut amerlisimasut.

Kisitsinerit takutippaattaaq Aqutsiveqarfik Maniitsumi suli umimmappassuaqartoq, suiaassusaasali agguataarneri nikingaatsiarsimallutik tiggaat arnavissallu utoqqaat amerlingaatsiarsimallutik. Aqutsiveqarfik Sisimiuni umimmaat taamak amerlatiginngitsut takutippaa.

Tabiili 1: Tuttunik kisitsinerit.

Tabiili 2: Umimmannik kisitsinerit.

* aamma **: Eqimattakkaat amerlassusaat nikerarnerat pillugu naatsorsuinermi nalunartoqartarpoq.

Inuussutissarsiut siuariartorfiusinnaasoq
Kalaallit Nunaanni tuttunik umimmannillu akiliisitsilluni piniartitsisarneq inuussutissarsiutaavoq siuariartorfiusinnaasoq. Akiliisitsilluni piniartitsinermi 2022-mi umimmaat 358-it tuttullu 134-it Kalaallit Nunaanni pisarineqarput. Tamanna 2021-imut sanilliullugu siuariartorneruvoq taamanimi nappaatip tunillaassortup Covid-19-ip nalaani umimmaat 106-iinnaat tuttullu 40-iinnaat pisarineqarsimallutik. Kisitsisit assingusut nappaatip tunillaassortup Covid-19 sioqqullugu 2019-imeersut malillugit umimmaat 257-it aamma tuttut 96-it pisarineqarput. Taamaammat annertusiartortumik sulianik ingerlatsisoqarpoq. Januaarip aallaqqaataa 2019 aallarnerfigalugu Kangerlussuup eqqaani siullermeersumik koncessioneqarfilimmik ingerlatsisoqarpoq. Kisitsisit ukiut siuliineersut tabiilimi ataaniittumi takuneqarsinnaapput.

Kalaallit Nunaanni ukiuni 2019-mi, 2020-mi, 2021-mi kiisalu 2022-mi tammajuitsussarsiornermi pisarineqartut amerlassusaat. Aallerfik: APN 2024

Naalakkersuisoqarfik isumaqarpoq aalajaatsumik ajunngitsumillu sinaakkutissiornikkut inuussutissarsiut annertusiartuinnarumaartoq aamma Kangerlussuup avataani, tassanimi annertunerpaamik ingerlatsisoqarmat. Mittarfissuit nutaat Nuummi aamma Ilulissani piareeriarpata sunniuteqarnissaat naatsorsuutigineqarpoq. Qaanaami, Uummannami, Ilulissani, Qasigiannguani, Sisimiuni, Kangerlussuarmi, Maniitsumi, Nuummi, Paamiuni, Arsummi, Narsami aamma Qaqortumi tammajuitsussanik piniartitsinissamut akuerisaasunik aaqqissuussisoqarpoq. Nanortalimmiit marlussuit tammajuvitsussarsianik piareersaanermut pikkorissarsimapput. Ittoqqortoormiini umimmaqarfiusumi, pisassiissutit nungunneqarneq ajortut, periarfissaqarput akiliisitsilluni piniartitsisarnerup eqqunneqarnissaanut, piumasoqarpat aammalu taamaaliornissamut akuersissummik pissarsisoqarpat.

Nalunaarut atuuttoq malillugu akiliisitsilluni piniartitsisarneq Kalaallit Nunaanni najugaqavissunit aamma Kalaallit Nunaannut akileraartartunit kisimi aaqqissuunneqarsinnaavoq. Akiliillutik piniariartartut tassaagajupput sullitat europameersut amerikameersulluunniit uumasunik qaqutigoortunik nunarsuarmi sumiluunniit akiliilluni piniarneqarsin¬naasunik aningaasarpassuarnik akiliillutik piniarusussinnaasartut. Piniariartut soqu¬tigi¬nerusarpaat tiggaat angisuut taakkulu tammajuitsutut Kalaallit Nunaanniit angerlaanneqarnissaat.

Tamanna timmisartunut bilitsit tunineqartut, unnuisarnerit, tammajuitsussanik piniarnissamut aaqqissuisartut ikiortaanullu akissarsiat, Namminersorlutik Oqartussanut akitsuutit, kommuninut aamma Namminersorlutik Oqartussanut akileraa¬rutit il. il. aqqutigalugit inuiaqatigiinnut iluaqutaasarpoq. Tiggaat angisuut neqaat inuusunnerusut neqaattulli pitsaatigineq ajorput, maleruagassallu malillugit nalinginnaasumik neqinnanniarnermi tiggaat angisuut pisarineqaqqusaanatik. Uumasut aamma alliartuinnarneq ajorput, uumasoqatigiiaallu kinguaariittut ingerlaannarnissaannut atorsinnaajunnaartarlutik. Taamaammat tiggaat angisuut tammajuitsussatut piniarneqartarnerat kalaallit aningaasaqarnerannut, uumasoqatigiinnut kiisalu neriniartarfinnut iluaqutaapput. Tammajuitsussarsiornermi piniarnermiit neqi piniartitsisumit tiguneqartarpoq iluaqutigineqartarlunilu.

Sinaakkutissatut piumasaqaatit
Akiliisitsilluni piniartitsinermik aaqqissuisunut pingaaruteqarpoq sinaakkutissatut piuma-sa¬qaatit ilisimasaqarfigissallugit piniartitsinissallu piffissaqarluarluni pilersaaru¬sior-sinnaallugit. Piujuaannartitsisumik eqqarsarneq aammattaaq pingaaruteqarpoq, taamaaliornikkut ukiuni aggersuni aamma tammajuitsussanik piniagassaqarnissaa qulakkeerneqassaaq, tamannalu pingaartumik koncessioneqarfilinnut pingaaruteqarpoq. Tammajuitsussanik piniartut ilarpassui piniariarnissaq ukioq ataaseq sioqqullugu pilersaaru¬sioru¬suttarpaat. Tassunga ilanngullugu aaqqissuisut sinaakkutissatut piumasaqaatit pitsaatillugit, piffissamullu ungasissumut pilersaarusiorsinnaanermigut inuussutissarsiummut annerusumik aningaasaliisinnaasarnerat.

Tammajuitsussanik piniartartunut amerlanerpaanut piniartunit allanit akornuser¬sor¬neqar-pallaaratik piniarsinnaasarneq pingaartittarpaat. Piniarnerup nalaani kisimiissinnaanerup misiginissaa pingaartittartorujussuusarpaat. Taamaammat pingaaru¬teqarpoq piniarnerit inuussutissarsiutigalugu imaluunniit sunngiffimmi piniartunik akornusersorneqarpallaanngitsumik ingerlanneqarnissaat neqeroorutigisinnaassallugu. Piniariartarnerit amerlavallaannginneri pissutaallutik piniarfinni arlalinni piniarnissamut piffissaliussat sivisunerulaat pilersaarusiorneqarsimapput. Piffissaliussani akiliisitsilluni piniartitsiffiusartuni ilutigalugulu inuussutissarsiutigalugu aamma sunngiffimmi piniarfiusartuni akiliisitsilluni piniartitsinermik aaqqissuussisartup pisussaaffigivaa piniarfinnik imaluunniit ullunik piniartarnernit allanit akornusersorneqarfiunngitsunik nassaarnissaq.

Piniarfinni amerlanerpaani akiliisitsilluni piniartitsiffiusartuni inuussutissarsiutigalugu sunngiffimmilu piniarneq akiliisitsilluni piniartitsisarnerup nalaani ilaannakortumik ingerlanneqar¬tar¬tussaassaaq. Taamaalilluni akiliisitsilluni piniartitsinermik aaqqissuussisartup inuussutissarsiutigalugu sunngiffimmilu piniartarnerit qaqugukkut aallartittarnersut misissuiffigisassavai, taakkulu naapertorlugit piniartitsinissat piareersarlugit sullitat akiliillutik kissaatigisaat naapertorlugu misigisaqartinniarlugit. Inuussutissarsiutigalugu, sunngiffimmi aamma akiliilluni piniartarnerit aaqqissuussisartut akunnerminni aamma aaqqissuussisartut aamma inuussutissarsiutigalugu sunngiffimmilu piniartut akornanni aporaaffiunngitsumik ajornartorsiorfiunngitsumillu ingerlanneqarnissaat pingaaruteqarpoq. Tamanna pillugu immikkut pingaaruteqarluinnarpoq eqqaamassallugu inuussutissarsiutigalugu sunngiffimmilu piniartut inatsit atuuttoq malillugu koncessioneqarfinni aamma piniaqqusaasartut, tamannalu koncessioneqarfeqartunut matumuuna eqqaasitsissutigineqarpoq.

Kangerlussuup eqqaani tammajuitsussanik piniartitsineq
Kangerlussuup eqqaani tammajuitsussanik piniartitsineq pissutsit nalinginnaatillugit annertuumik ingerlanneqartarpoq taamaammallu aasakkut, ukiakkut aamma ukiukkut ingerlanneqartarpoq.

Ukiup 2024-p aallartinnerani qulimiguulimmik kisitsinermi Maniitsup aqutsiveqarfiani suli umimmappassuaqartoq paasineqarpoq, kisianni umimmaqatigiinni angutivissat inersimasut 34%-iusut, arnavissat inersimasut 29%-iusut kiisalu norraat taamaallaat 8%-iullutik. Tamanna tunngavigalugu 2024/25-mut tiggannik pisassiissutit suli 500-nissaat (umimmaqatigiit 2,6%-ii), 2025/26-mut aamma 2026/27-mut 600-nissaat (umimmaqatigiit 3,2%-ii) aalajangerneqarpoq.

Sisimiut aqutsiveqarfiani umimmaat tiggaat ukiumut pisassiissutit allannguuteqanngitsumik 150-iunissaat aalajangerneqarpoq. Piniarfik Sisimiut-Kangerlussuarmi tammajuitsussanik tuttutassat ukiumut 325-uinnarnissaat allannguuteqanngilaq.

Koncessioneqarfiit 1. Januaarimiit 2019-mi atuutilernerat pissutigalugu tammajuitsussanik piniartitsisartut ilaat ingerlatatik nunaminertanut koncessioneqarfiit avataanniittuni ingerlattarpaat, tamannali 2019-mi pisarineqartut amerlassusaat najoqqutaralugit ingerlatsinermut tamakkiisumik isigalugu appariaateqarnermik kinguneqarsimanngilaq.

Umimmaqarfik Ivittuut
Umimmaqarfimmi Ivittuuni tammajuitsussanik piniartitsinissamut umimmattassat ukiuni kingullerni pingasuni ukiumut 15-iupput. Umimmaqarfimmi ukiuni kingullerni ukiumoortumik minnerpaaffiliinikkut kisitsinerit takutippaat angutivissat inersimasut amerliartortut. Umimmaqarfimmi minnerpaaffiliinikkut kisitsinermi kingullermi april 2024-mi umimmaat 426-it kisinneqarput, taakkunannga 123-it angutiviaallutik pingasunik ukiullit utoqqaanerusullu tassalu umimmaqatigiit 29%-ii. Tamanna tunngavigalugu ukiuni tulliuttuni marlunni ukiumut tammajuitsussatut tiggaat pisassat 30-iunissaat aalajangerneqarpoq, tassalu umimmaqatigiit 7%-ii, taassumalu kingorna Pinngortitaleriffimmiit siunnersuineq malillugu ukiumut pisassat 20-iunissaat.

Nanortallip qeqertaasaa
Umimmannik 19-inik Ivittuuneersunik Nanortallip qeqertaasaanut 2014-mi nuussisoqarpoq erseqqinnerusumik oqaatigalugu Isortumut Semilimmiittumut. Umimmaat nuunneqareernerup kingorna Nanortallip qeqertaasaanut silavartersimapput maannakkullu umimmaqatigiit inissilluarnikuupput piaqqilluarlutillu. Umimmaat inersimasut aqqaneq-marluk piaqqallu arfinillit taamaalillutik 2017-mi Kangikitsumi Nanortallip qeqertaasaata kitaatungaaniittumi takuneqarput, umimmaat inersimasut 22-it piaqqallu qulit 2018-mi takuneqarput kiisalu umimmaat inersimasut 32-it piaqqallu 14-it 2020-mi piffimmi tassani takuneqarlutik.

Ukiumi 2024-mi Pinngortitaleriffik Kommuneq Kujalleq suleqatigalugu sumiiffimmi qulimiguulimmik kisitsinermik ingerlataqarpoq, umimmaat taamaalillutik 149-rut kisinneqarlutik. Kulavaat umimmaallu inuusuttut eqimattakkaajuupput, eqimattakkaat ataatsit Kangikitsumiipput eqimattakkaallu marluk Sermiliup qinnguaniillutik. Angutivissat qeqertaasami sumiiffinni assigiinngitsuni siammasissumiinnerupput maannakkullu umimmaqatigiinni 23%-iullutik, angutivissat 3-4-nik ukiullit 9%-iupput, angutivissat 4-5-nik ukiullit 8%-iupput kiisalu angutivissat 6-nik ukiullit utoqqaanerusullu 5%-iullutik. Tiggaat tammajuitsussat tassaapput angutivissat 6-nik ukiullit utoqqaanerusullu, tamannalu tunngavigalugu 2024-mi ukiumut pisassat 3-nissaat, 2025-mi 4-nissaat kiisalu 2026-mi 5-nissaat aalajangerneqarpoq.

Inatsiseqarnikkut tunngaviit
APN-ip akiliuteqarluni aallaaniarneq aalisarnerlu pillugit nalunaarut nr. 22, 19. August 2002-imeersoq nutarterlugu suliaraa. Nutarsaanermi naatsorsuutigineqassaaq akiliuteqarluni piniartitsinermik aaqqissuisutut akuersissummik pissarsiniarnermi piumasaqaatit sukateriffigineqarnissaat, piniartitsinermilu guide-qartarnermut tunngasunik sukannernerusunik piumasaqaateqartoqalissasoq. Nalunaarummik suliaqarneq Piniarneq pillugu Inatsimmi nutaami nr. 34, 13. juuni 2023-meersumi tunngaveqarpoq.


Sukumiinerusumik paasisaqarusuttoqassappat immikkut siunnersortimut Masaana Dorph-imut saaffiginnittoqarsinnaavoq, e-mail: mado@nanoq.gl Tlf. 34 53 44