KALAALLIT NUNAANNIT PEQQISSUTSIMIK ATUGARISSAARNERMILLU NUKITTORSAANEQ: WHO/EUROPAMIK AQQUTISSIUISUMIK SULEQATIGIINNISSAMUT NALUNAARUT

Una Naalakkersuisut aamma WHO/Europap akornanni ataatsimut tusagassiuutinut nalunaarutaavoq, taannalu aamma WHO-p nittartagaani tuluttut saqqummiunneqassaaq.

Naalakkersuisut aamma WHO Europa ukiuni tallimani atuuttussamik paaseqatigiinnissamut isumaqatigiissummik, Memorandum of Understanding (MoU), peqqinnissaqarfiup iluani suliassaqarfinnik qulinik pingaartinneqartunik suleqatigiinnissamut aamma avitseqatigiinnissamut nassuiaasunik atsioqatigiipput.

"Ukioq kingulleq Kalaallit Nunaannut tikeraarnera aamma peqqinnissaqarfik nunami isorartoorsuarmi siaruarsimasunik najugaqarfeqartumi peqqissutsimut sullissisarnerannik qanimut takunninnera nuannaarutigaara,” Dr. Hans Henri P. Kluge, WHO-mi Europami nunap immikkoortuani pisortaq, Københavnimi WHO/Europap qullersaqarfiani nalliuttorsiorluni atsioqatigiinnermi oqarpoq.

"Kalaallit inuit kulturiat peqqinnerup qanoq anersaakkut, timikkut, tarnikkut paasineqarnissaanik ilisimasatoqqanik peqarpoq, aammalu tamanna kalaallit naleqartitaannik qanoq aallaaveqarneranut, ilaquttanut attaveqarnermut, inuiaqatigiit, pinngortitaq, kulturi ilanngullugit. Kalaallit Nunaata angissusaa, oqaluttuarisaanera aamma silap pissusiata kingunerisaanik ajornartorsiutit immikkuullarissut iliuuseqarfigisarnerinik kinguneqartarpoq, tamatumalu peqatigisaanik peqqinnissaqarfiup aaqqissugaaneranut tunngatillugu WHO-p Europami nunap immikkoortuani avinngarusimasut allat amerlasuut assinginik unammilligassaqarpoq. Kalaallit Nunaata unammilligassanut taakkununnga aaqqiissutissanik peqarpoq, aaqqiissutissat kalaallit inuiaqatigiit akiuussinnaassuseqarnerannik aamma ilisimasaannik tunngaveqartut, kiisalu teknologii nutaaliaasut soorlu telemedicin aamma peqqinnissaqarfimmi aaqqiissutit digitaliusut allat atorlugit.

Peqqissutsimut Naalakkersuisoq Agathe Fontain aamma siunissami suleqatigiinnerulernissamut qilanaarpoq.

”Suleqatigiinnissamut isumaqatigiissutip matuma ullumikkut atsioqatigiissutiginera nuannaarutigeqaara, nunatsinni peqqissutsip atugarissaarnerullu nukittorsarnissaannik siunertalimmik Kalaallit Nunaata aamma WHO-p akornanni attaveqatigiinnermik uppernarsaasoq. Naalakkersuisut Peqqinnissamut tunngatillugu isumaqatigiissut novembarimit 2023-meersoq tunngavigalugu peqqinnissaqarfiup pitsanngorsarnissaanik annertuumik suliaqarput. Siunissami anguniakkavut iluatsinniarutsigit inuiaqatigiinni peqqissuni innuttaasut nukittuut pisariaqartippavut, tassanilu anguniakkami WHO-p suleqatigisinnaanera nuannaarutigaarput. WHO nunani tamalaani peqqissutsimut tunngatillugu attaveqaateqarnermut kiisalu peqqissutsimut tunngatillugu immikkut ilisimasallit siuttut innuttaasunut iluaqutaasunik pingaarutilimmik isumassarsiortissinnaallutalu ilikkagaqartissinnaavaatigut,” Agathe Fontain oqarpoq.

MoU-mi Kalaallit Nunaat aamma WHO/Europa suliassaqarfinni ukunani suleqatigiinniarput, taakku innuttaasut peqqissusaannik pitsanngoriartitsinissamut pingaarutilittut isigineqarput:

1. Imigassamik nakkutilliineq aamma cannabis. Suleqatigiinnermi suliat siammasissut ilanngunneqarsinnaapput, imigassamut politikkip nutaap naammassinissaanut tapersersuineq ilanngullugu – taanna suliaq ingerlallualereerpoq.
2. Tupamik nakkutilliineq. Suleqatigiinnermi tupa pillugu politikkit nalilersorneqarnerinut aamma Kalaallit Nunaanni tupa pillugu inatsisip misissorneqarneranut pujortartartut amerlasuut, pingaartumik inuusuttut akornanni ikilisinneqarnissaannut innersuussuteqarneq ilanngunneqarsinnaapput.
3. Peqqinnissaqarfimmi sulisoqarnermut periusissiorneq (HRH). Suleqatigiinnermi sulisussarsiornerup, aqutsinerup, sulisorinniinnarnerup aamma peqqinnissaqarfimmi sulisut utertarnerannik ineriartortitsinermi suleqatigiinnermut aamma nukittorsaanermi politikkinik atulersitsinerit ilanngunneqarsinnaapput. Taamatuttaaq telemedicin aamma digitalimik aaqqiissutit allat tunngavigalugit periarfissarsiorneq ilanngunneqarsinnaapput.
4. Imminut toquttarnermik pinaveersaartitsineq aamma tarnikkut peqqissuuneq. Misiliutaasumik suliniutit imminut toquttarnermik pinaveersaartitsinerit nutaaliaasut, eqqumiitsuliornikkut kulturikkullu peqataatitsisut, peqqinnissaqarfimmi qanimut sullissisut nanertisimanermik aamma imminut toqunnissamik eqqarsaateqartunik ilisarinnissinnaanermik sungiusaaneq, kiisalu paneuropæiske Mental Health Coalitionimut WHO/Europamit pilersinneqartumut kalaallinik peqataatitsineq suleqatigiissutigineqarsinnaapput.
5. Akiuussutissanik kapitittarneq. Kalaallit Nunaanni aamma WHO/Europami akiuussutissamik kapisisarnermi ukkatarisassanik siuariarnerit pillugit akuttunngitsumik nalunaarutitalinnik pilersitsineq, kiisalu aalajangersimasunik akiuussutissamik kapitittannginnermi unammilligassanngorsinnaasut aaqqinnissaat suleqatigiissutigineqarsinnaapput.
6. Kinguaassiutitigut aamma kinguaassiornermi peqqissuuneq aamma pisinnaatitaaffeqarneq (SRHR). WHO-mit aamma Kalaallit Nunaannit immikkut ilisimasallit suleqatigiinnerannik suliat ilaqarsinnaapput, SRHR-ip nuna tamakkerlugu peqqissutsimut tunngatillugu politikkianut ilanngunneqarnissaa qulakkeerniarlugu aamma nunarsuaq tamakkerlugu peqqissutsikkut sullissinerit, peqqinnissaqarfimmi aaqqissuussaanerit aamma inuk qitiutillugu katsorsaanerit nukittorsarneqarnissaannut pilersaarutit.
7. Sakialluut. Suleqatigiinnermi maanna inissisimaneq pillugu naliliinermik kiisalu Kalaallit Nunaannut teknikkikkut TB-mik pinaveersaartitsinermik uppernarsaatinik tunngaveqartunik aalajangersimasunillu katsorsaariaatsit nutaajunerpaat atorlugit sumiiffinni allani WHO/Europami nunap immikkoortuani TB-mik malunnaatilimmik annikillisitsisimasut atorlugit tapersersuineq ilanngunneqarsinnaapput.
8. Pissusilersortarnermik aamma kulturimik paasisimasaqarneq (BCI). Peqqissutsikkut pinaveersaartitsinerit suulluunniit Kalaallit Nunaannut immikkuullarissumut kulturiannullu naleqquttuussapput. Suliassaqarfimmi tassani taamaattumik WHO/Europap BCI-mi immikkoortoqarfiani sulinermut peqataaneq aamma inunnik toqqakkanik nunatsinni peqqinnissaqarfimmiittunik sungiusaanermik suleqatigiissuteqarneq ilanngunneqarsinnaavoq.
9. Peqqinnissaqarfiup ineriartortinneqarneranut tapersersuineq. Suleqatigiinnermi WHO-mit ilisimasalinnik siunnersueqatigiinnermik aamma Europami nunani naalakkersuisoqarfimmi suleqatinik peqqinnissamut tunngasunik aaqqissuusseqqinnernik atuutilersitsisunik avitseqatigiinnerit ilanngunneqarsinnaapput.
10. Small Countries Initiative aamma Regions for Health Network teknikkikkut sammisassaqartitsisarnerannut peqataaneq. WHO/EURO Small Countries Initiative Europami nunanit 12-init 2 millioninik imaluunniit ikinnerusunik innuttallit peqqissutsimut tunngasumik pisortaat politikkikkut aamma teknikkikkut qaffasissusilimmik katersuutsittarpai. Regions for Health Network, nunat immikkoortuinit namminersortunit, nunanit aamma territorianit 40-init amerlanerusunit, annertussutsimikkut inoqassutsimikkullu assigiinngiiaaqisunik aamma peqqinnissaq pillugu assigiinngitsunik pisariaqartitsiffiusunik, ataatsimulli peqqinnissaq pillugu anguniagalinnut attaveqarfiuvoq. Kalaallit Nunaanni innuttaasut amerlannginnerat eqqarsaatigalugu Small Countries Initiative aamma Regions for Health Network iluaqutaasumik suleqatigiiffiusinnaapput, misilittakkanik avitseqatigiiffittut aamma ataqatigiinnerit allat eqqarsaatigalugit suleriaatsimik pitsaasumik ilinniarfiusinnaallutik.

Ukioq kingulleq Kalaallit Nunaannut puigunaatsumik tikeraarnerma malitsigisaanik, ullumikkut angusamut aqqutissiueqataasumut, peqqinnissaqarfimmi sulisut, paaqqutarinninnermik suliaqartut, ilinniagartuut aamma kattuffiit peqqissutsikkut isumaginninnikkullu sullissinernik kissaatigineqartunik pilersitsisut naapitakka tupigilluinnarpakka, inuit ikiorneqartut pisariaqartitaannut tulluarsaalluinnarsimapput,” Dr. Kluge naggasiivoq. “Manna sivisuumik suleqatigiinnissamut aallarniutaannaasoq neriuutigilluinnarpara, Kalaallit Nunaata aamma WHO-p siunissamut ingerlaqatigiiffissatut tigusassaa, inuiaqatigiit nukittuut aamma uteriittut pinngortitarsuarmi nukittuumi patajaatsumilu inuusut, tassanilu kikkut tamarmik peqqinnissaat ilanngunneqarsimavoq. Kalaallit inuiaqatigiit ilisimasaannit ilikkagassaqaqaagut, WHO/Europamilu suleqatigiinnermut peqataanerput tulluusimaarutigilluinnarparput.

Memorandum of Understanding (MoU)