Atuartiguk
10. december 2021-mi Sermitsiamit saqqummersinneqartumut ”Illorsuarmiut aningaasaliiffigineqarnissaat Naalakkersuisut pinngitsoortippaat” kiisalu 13. decemberimi tusagassiortunut ilisimatitsissummut ”Naalakkersuisut Illorsuarmiunut itigartitsipput” akissut.
Naalakkersuisunut ilaasortanit Naaja H. Nathanielsen aamma Kalistat Lund
Siullermik erseqqissarusupparput, Folketingimut ilaasortavut marluk aningaasanut inatsimmik isumaqatiginninniarnermut angusaqarluarneranut nuannaarluta. Suliamulli pitsaasumut atatillugu Aki-Matilda Høegh-Dami erseqqissaavoq, naalagaaffimmit Peqatigiiffik Illorsuarmiunut aningaasaliissut iluatsinnagu, Naalakkersuisut illorsuit ammaqqinnissaanut akerliuffigimmassuk. Tamannali eqqunngilaq. Illorsuit aamma Nuugaatsiaq pisortanit pinngitsaaliissummik matutinneqanngillat, taamaammat Naalakkersuisut nunaqarfiit ammaqqinneqarnissaannut itigartitsinngillat. Naalakkersuisut aamma qallunaat naalakkersuisuisa aningaasanut inatsisissamik isumaqatiginninniarneranut akuleruttanngillat. Naalakkersuisulli erseqqissaatigissavaat, Illorsuarniittoqarnissaa tapersersornagu. Illorsuarniinnermi ulorianarmat.
Juni 2017-imi pisimasoq puigorsinnaagunanngilarput. Tassani pisumi tusaratsigu sumi inissisimanerluta ingammik eqqaamavarput. Pisimasumi innuttaasut sisamat annaavavut nunaqarfinnilu amerlasuuni innuttaasut tamarmik qimagussortittariaqarlugit. Upalungaarsimanermut Ataatsimiititaliarlu pisumut atatillugu ikiuilerpoq aamma ullut, sapaatip akunnerit aamma qaammatit tulliuttuni pisumi inissisimaffiit qulaajarlugit.
Upalungaarsimanermut Ataatsimiititaliaq politikkikkut attuumassuteqanngilaq, Namminersorlutillu Oqartussanit, politiinit aamma sakkutuunit sinniisoqarluni. Ataatsimiititaliap GEUS-imit, ASIAQ-mit aamma Norges Geologiske Institutimit (NGU) ilisimasat tunngavigalugit Naalakkersuisuusimasut maannalu Naalakkersuisut siunnersorpai. Ataatsimiititaliamit kangerluup eqqaa Nuugaatsiap aamma Illorsuit inissisimaffiat ulorianartutut nalilerneqarpoq. Tamatumunnga pissutaavoq, misissuinerit tamarmik qaqqamik sisoortoqarnissaanut aarlerinaat suli annertunera, tamannalu tassaartitseqqissinnaalluni, tamannalu kingullermit ajoraluartumik sakkortunerussaaq. Tamanna upernaakkut ilisimatuut aamma GEUS-ip ilisimasaanit uppernarsarneqarpoq. Nalunaarummi ersersinneqarpoq qaqqap annertunertaa sisooqqinnissaanut suli aarlerinaateqartoq tamannalu tassaartitseqqissinnaalluni. Nalunaarummi nutaami qaqqamik sisoornerni assigiinngitsuni nunaqarfiit qanoq eqqorneqarsinnaanersut ersersinneqarpoq.
Illorsuit qaqqamik sisoorsinnaasumut qanittorujuuvoq. Qaqqaq sisuussappat tassaarsuaq 12-13 minutsit ingerlanerani anngutissaaq.
Qaarsut, Niaqornat, Uummannaq, Saattut, Ukkusissat aamma Ikerasak annertunersumik sisoortoqarnerani aamma eqqugaassapput. Qaqqamik sisoortoqarnerani 23-38 minutsit ingerlanerani tassaaq anngutissalluni tassaarlu annikinnerussalluni. Ilisimasaq tamanna innuttaasunut soorunami siammartinneqarpoq kingornalu Naalakkersuisut tassani nunaqarfinni innuttaasunik ataatsimiititsipallallutik.
Tamatuma kinguneraa, pisortat piffinni tassaniittoqassannginneranut peqqusiinerat. Tamanna isumaqarportaaq, Naalakkersuisut piffinni sullissiviliorsinnaanngitsut. Tamatumunnga pissutaavoq, uagut pisortatut sulisut toqqissisimasumik suliffeqarnissaanut piumasaqaat unioqqussiinnaanngikkipput. Tamatuma saniatigut Naalakkersuisut meeqqat 18-it inorlugit ukiullit ulorianartorsiorsinnaappata qisuariarnissamut pisussaatitaapput.
Maanna inissisimaffik unittoorfiugaluartoq, Naalakkersuisuunikut aamma maanna Naalakkersuisut kommunit suleqatigalugit Illorsuarmiut ikiorpai. Katillugit 130 mio. kr.-t innuttaasunut eqqugaasunut ikiorsiissutigineqarput. Tamanna pisumik politikkikkut pingaartitsinertut isigineqarsinnaavoq, tamanillu malinnaaffigineqarluni.
Aaqqiissutissat ilaat suliarineqartoq tassaavoq, nakkutiginninnermik aamma kalerrisaarummik aaqqissuussaliorneq. Ilungersunartorli anneq tassaavoq, aaqqissuussaq piffinni tulluuttunngorlugu inerisarneqartariaqarnera. Ilungersunartorli alla tassaavoq, pitsaasumik kalerrisaarutitaqaraluartoq, Illorsuilli qaqqap sisoornerata kingorna tassaarfigitinnissanut piffissaq sivikippallaarpoq. 12 minutsit qimaanissamut sivikippallaarput, ingammik unnuakkut imaluunniit silarlunnermi tassaaleriataassappat. Nakkutiginninnermik aamma kalerrisaarummik aaqqissuussaliornermut 2022-mi aningaasanut inatsimmi 9 mio. kr.-nik aningaasaliisoqarpoq, tamannalu ukiut marluk ingerlanerini suliarineqartussaalluni.
Naalakkersuisut tamanna allaasoq kissaatigigaluarpaat. Pinngortitarli allanngortissinnaanngilarput. Tamatumali suliarput unitsissanngilaa, neriuppugullu tamanna innutaasut eqqugaasimasut akuersaarutigissagaat, naak aliasunneq aamma ujariatsineq peerneqarsinnaanngikkaluartut.
Naalakkersuisut Upalungaarsimanermut Ataatsimiititaliap mianersoqqussutaa malinnissaanut pingaarluinnarpoq. Naalakkersuisuusimasut aamma maanna Naalakkersuisuit tamanna malippaat. Amerlanerit isornartorsiut takorloorsinnaassagunarpaat, Naalakkersuisut mianersoqqussut malinngippassuk, tamanna eqqarsaatigalugu annilaarnarpoq, inuimmi annaaneqarsinnaammata.
Naalakkersuisut ajunaarnersuaqarnermi pisoq tunngavitsigut politikkimut saatsikkusunngilaat.
Naalakkersuisunut ilaasortanit Naaja H. Nathanielsen aamma Kalistat Lund
Siullermik erseqqissarusupparput, Folketingimut ilaasortavut marluk aningaasanut inatsimmik isumaqatiginninniarnermut angusaqarluarneranut nuannaarluta. Suliamulli pitsaasumut atatillugu Aki-Matilda Høegh-Dami erseqqissaavoq, naalagaaffimmit Peqatigiiffik Illorsuarmiunut aningaasaliissut iluatsinnagu, Naalakkersuisut illorsuit ammaqqinnissaanut akerliuffigimmassuk. Tamannali eqqunngilaq. Illorsuit aamma Nuugaatsiaq pisortanit pinngitsaaliissummik matutinneqanngillat, taamaammat Naalakkersuisut nunaqarfiit ammaqqinneqarnissaannut itigartitsinngillat. Naalakkersuisut aamma qallunaat naalakkersuisuisa aningaasanut inatsisissamik isumaqatiginninniarneranut akuleruttanngillat. Naalakkersuisulli erseqqissaatigissavaat, Illorsuarniittoqarnissaa tapersersornagu. Illorsuarniinnermi ulorianarmat.
Juni 2017-imi pisimasoq puigorsinnaagunanngilarput. Tassani pisumi tusaratsigu sumi inissisimanerluta ingammik eqqaamavarput. Pisimasumi innuttaasut sisamat annaavavut nunaqarfinnilu amerlasuuni innuttaasut tamarmik qimagussortittariaqarlugit. Upalungaarsimanermut Ataatsimiititaliarlu pisumut atatillugu ikiuilerpoq aamma ullut, sapaatip akunnerit aamma qaammatit tulliuttuni pisumi inissisimaffiit qulaajarlugit.
Upalungaarsimanermut Ataatsimiititaliaq politikkikkut attuumassuteqanngilaq, Namminersorlutillu Oqartussanit, politiinit aamma sakkutuunit sinniisoqarluni. Ataatsimiititaliap GEUS-imit, ASIAQ-mit aamma Norges Geologiske Institutimit (NGU) ilisimasat tunngavigalugit Naalakkersuisuusimasut maannalu Naalakkersuisut siunnersorpai. Ataatsimiititaliamit kangerluup eqqaa Nuugaatsiap aamma Illorsuit inissisimaffiat ulorianartutut nalilerneqarpoq. Tamatumunnga pissutaavoq, misissuinerit tamarmik qaqqamik sisoortoqarnissaanut aarlerinaat suli annertunera, tamannalu tassaartitseqqissinnaalluni, tamannalu kingullermit ajoraluartumik sakkortunerussaaq. Tamanna upernaakkut ilisimatuut aamma GEUS-ip ilisimasaanit uppernarsarneqarpoq. Nalunaarummi ersersinneqarpoq qaqqap annertunertaa sisooqqinnissaanut suli aarlerinaateqartoq tamannalu tassaartitseqqissinnaalluni. Nalunaarummi nutaami qaqqamik sisoornerni assigiinngitsuni nunaqarfiit qanoq eqqorneqarsinnaanersut ersersinneqarpoq.
Illorsuit qaqqamik sisoorsinnaasumut qanittorujuuvoq. Qaqqaq sisuussappat tassaarsuaq 12-13 minutsit ingerlanerani anngutissaaq.
Qaarsut, Niaqornat, Uummannaq, Saattut, Ukkusissat aamma Ikerasak annertunersumik sisoortoqarnerani aamma eqqugaassapput. Qaqqamik sisoortoqarnerani 23-38 minutsit ingerlanerani tassaaq anngutissalluni tassaarlu annikinnerussalluni. Ilisimasaq tamanna innuttaasunut soorunami siammartinneqarpoq kingornalu Naalakkersuisut tassani nunaqarfinni innuttaasunik ataatsimiititsipallallutik.
Tamatuma kinguneraa, pisortat piffinni tassaniittoqassannginneranut peqqusiinerat. Tamanna isumaqarportaaq, Naalakkersuisut piffinni sullissiviliorsinnaanngitsut. Tamatumunnga pissutaavoq, uagut pisortatut sulisut toqqissisimasumik suliffeqarnissaanut piumasaqaat unioqqussiinnaanngikkipput. Tamatuma saniatigut Naalakkersuisut meeqqat 18-it inorlugit ukiullit ulorianartorsiorsinnaappata qisuariarnissamut pisussaatitaapput.
Maanna inissisimaffik unittoorfiugaluartoq, Naalakkersuisuunikut aamma maanna Naalakkersuisut kommunit suleqatigalugit Illorsuarmiut ikiorpai. Katillugit 130 mio. kr.-t innuttaasunut eqqugaasunut ikiorsiissutigineqarput. Tamanna pisumik politikkikkut pingaartitsinertut isigineqarsinnaavoq, tamanillu malinnaaffigineqarluni.
Aaqqiissutissat ilaat suliarineqartoq tassaavoq, nakkutiginninnermik aamma kalerrisaarummik aaqqissuussaliorneq. Ilungersunartorli anneq tassaavoq, aaqqissuussaq piffinni tulluuttunngorlugu inerisarneqartariaqarnera. Ilungersunartorli alla tassaavoq, pitsaasumik kalerrisaarutitaqaraluartoq, Illorsuilli qaqqap sisoornerata kingorna tassaarfigitinnissanut piffissaq sivikippallaarpoq. 12 minutsit qimaanissamut sivikippallaarput, ingammik unnuakkut imaluunniit silarlunnermi tassaaleriataassappat. Nakkutiginninnermik aamma kalerrisaarummik aaqqissuussaliornermut 2022-mi aningaasanut inatsimmi 9 mio. kr.-nik aningaasaliisoqarpoq, tamannalu ukiut marluk ingerlanerini suliarineqartussaalluni.
Naalakkersuisut tamanna allaasoq kissaatigigaluarpaat. Pinngortitarli allanngortissinnaanngilarput. Tamatumali suliarput unitsissanngilaa, neriuppugullu tamanna innutaasut eqqugaasimasut akuersaarutigissagaat, naak aliasunneq aamma ujariatsineq peerneqarsinnaanngikkaluartut.
Naalakkersuisut Upalungaarsimanermut Ataatsimiititaliap mianersoqqussutaa malinnissaanut pingaarluinnarpoq. Naalakkersuisuusimasut aamma maanna Naalakkersuisuit tamanna malippaat. Amerlanerit isornartorsiut takorloorsinnaassagunarpaat, Naalakkersuisut mianersoqqussut malinngippassuk, tamanna eqqarsaatigalugu annilaarnarpoq, inuimmi annaaneqarsinnaammata.
Naalakkersuisut ajunaarnersuaqarnermi pisoq tunngavitsigut politikkimut saatsikkusunngilaat.