Nunarsuarmi Timmissanut Nuuttartunut Ullorititaq aamma Kalaallit Nunaanni appat inissisimanerat

Arfininngorneq maajip 8-ani 2021-mi Nunarsuarmi Timmissanut Nuuttartunut Ullorititaq (World Migratory Bird Day) nunarsuaq tamakkerlugu nalliuttorsiutigineqassaaq. Ulloq ukiumut marloriarlugu nalliunneqartarpoq - maajip 8-ani aamma oktobarip 9-ani.  Nalliuttorsiut qaammarsaanermut atorneqartarpoq timmissallu nuuttartut taakkulu uumaffigisaasa illersorneqarnerat pillugit pisariaqartitsineq erseqqissarneqarluni.  Timmissat nuuttartut navianartorsiornerat, uumasoqatigiiaanut pingaaruteqassusaat kiisalu nunat tamalaat akornanni piujuartinniarlugit suleqatigiinneq pillugit nunarsuaq tamakkerlugu ilisimaneqarnerulernissaannut ulloq nunat tamalaani nalliuttorsiutigineqartarnera sakkussatsialaavoq.

Kalaallit Nunaanni appap inissisimanera
Appa Kalaallit Nunaanni timmissani nuuttartuni pingaarnerit ilagaat, piniarneqartarpoq mamarineqartuullunilu. Appat kinguaassiortarnerat kigaappoq taamaattumik uumassusilerituut siunnersuuteqartarnissaat maleruagassallu nutartertarnissaat  pingaaruteqarlutik, piujuartitsinermillu tunngaveqarluni piniarnermut tunngavissat qulakkeerneqassammata.

Naak aqutsineq 2009-mili sakkortusineqaraluartoq Kalaallit Nunaanni appap inissisimanera suli ajorsiartorpoq.  Appat amerlassusaat suli kinguariartungaatsiartut paasineqarpoq, timmissat ineqarfii sinneruttut amerlanerit ikiliartorfiullutik.  Paasissutissat amerlasuut tunngavigalugit ikiliartornerat silap allanngoriartorneranik pissuteqartoq paasineqarpoq annertuumilli piniagaanerat massumunnga pissuteqarportaaq.

Kalaallit Nunaanni appat piarai amerlanersaat Pinngortitaleriffimmi uumassusilerisunit nakkutigineqartarput. Ullumikkut Kalaallit Nunaanni appat piaqqisarfii katillugit 20-upput.   Amerlanerit (18) Kalaallit Nunaata kitaaniipput Kitsissut Avallerninngaanniit (Ydre Kitsissut), Arsuup kujataanut, Apparsuimi (Hakluyt Ø) Qaanaap avannaanut. Tunumi appaqarfiit marluinnaapput, angineq Scoresbysundip paani Kangikajimmiippoq (Kap Brewster) aappaalu Appaliup (Raffles Ø) avannaatunginnguaniilluni. Piaqqisarfiit Qaanaap eqqaaniittut aamma Upernavimmi avannarlermiittut ullumikkut Kalaallit Nunaanni piaqqisarfiusuni anginersaallutik aamma appaqarfiit allanngujaannertarivaat.

Taamaakkaluartoq Kalaallit Nunaanni Pinngortitaleriffiup appa pillugu killiffimmut nassuiaataani 2016-imeersumi erseqqissaatigaa, Kalaallit Nunaanni appat ukiuni kingullerni 50-ini amerlanerusuniluunniit ikiliartorsimasut, sumiiffiillu ilaanni piffimmi nungusitaanngersaallutik. Ataatsimut isigalugu, Kalaallit Nunaat tamakkerlugu appat piaqqiortartut 1990-ip missaanili 15%-imik ikileriarsimapput. Qaanaap eqqaani uumasoqatigiit allanngujaatsut naatsorsuinermut ilaatinnagit Nunatsinni appat 35-40 %-it missaannik ikileriarsimassapput. Ikinnerusuni ikilinerpaasimasut tassaapput Upernavip kujataaniittut, Qeqertarsuup tunuaniittut Kujataaniittut Ittoqqortoormiillu eqqaanittut, taakkulu 1990-ip missaanili 64-74%-imik ikileriarsimallutik.

2017-imi piaqqat amerlassusaat aamma 1990-imiit ineriartornerat
Tungujortoq Allannguuteqanngitsut imal. amerliartortut   Sungaartoq Ikiliartortut  Aappalaartoq ernumanartumik ikiliartorput

Takussutissiap qulaaniittup Kalaallit Nunaanni Pinngortitaleriffimminngaanneersup takutippai maannakkut Kalaallit Nunaanni appaqarfiit 20-it aamma appaqarfiit amerlassusaat sumiiffiilu (2017, ataasiakkaarlugit kisinneqartut) sumiiffinnut immikkoortiterlugit.  Appat piffissami 1990 - 2017-imi sumiiffinnut amerlassusaasa allanngorarnerat procentinngorlugit.

Piniagaanerat annikillinikuuvoq kisianni suli qaffasippallaarluni

Soorlu siuliani eqqaaneqartoq piniagaanerat ikiliartorsimanerannut annertuumik pissutaaqataasoq, tamannalu Kalaallit Nunaani appaqarfiit tamangajaasa taamatut inissisimanerat malugineqarsimalluni. Malugineqartariaqarporli piffissami 2008 - 2018-mi appattat sumiiffinni assigiinngitsuni affaat sinnerlugit ikinnerulersimasut, tamanna takutitassiami piffissami siuliani taaneqartumi appattat amerlassusaat kommuninut immikkoortinneqarnikut ataani allassimapput.

Kommuneqarfik Sermersooq

Kommune Kujalleq

Kommune Qeqertalik

Qeqqata Kommunia

Avannaata Kommunia

Biologit siunnersuinerat kingulleq
Sila aqussinnaanngilarput kisianni inuiaqatigiittut piniarneq aqussinnaavarput. Kalaallit Nunaanni Pinngortitaleriffimminngaanniit appat pillugit siunnersuinermi kingullermi 2013-imeersumi siunnersuutigineqarpoq appa ukiuni qulini eqqissisimatitaalluinnartariaqartoq. Tassunga pissutaavoq Kalaallit Nunaanni Pinngortitaleriffik naapertorlugu: ”Kalaallit Nunaani appap eqqissisimatitaalluinnarallarnissaa Kalaallit Nunaanni nunanilu allani uumasoqatigiiaanut iluaqutaanerpaassaaq kiisalu Mianersornissamik Tunngaveqarnissamut naapertuutissalluni.”, kiisalu ”[…]  eqqissisimatitsilluinnarnikkut unioqqutitsilluni piniarnermut upernaakkullu piaqqinerisa nalaanni  (mannissartarneq piniarnerlu) ajornartorsiutit annikillineqarsinnaassapput. Pinngortitaleriffik isumaqarpoq taakku pissutsit pingaarnerpaatinneqartariaqartut, pissutigalugu unioqqutitsilluni piniarneq Kalaallit Nunaanni appaqarfiit ilaannut ajoqutaalluinnartutut isigineqarmat”, naggataatigullu” Appap kinguaassaanut tullianut piffissaq sivisunera pissutigalugu siunissami sunniutissat takuneqarsinnaalernissaat aatsaat ukiut tallimat qaangiutereersut neriuutigineqalersinnaalissapput, kisianni piviusorsiussagaanni ukiut quliussagunarput. Pinngortitaleriffiup innersuussutigaa eqqissisimatitsilluinnarneq, siullermik ukiut qulinngortinneqassasoq, kingornalu sunniut aamma siunissami pisariaqartinneqartussat nalilersorneqassasut.”.

Naluneqanngitsutut taamanikkut Naalakkersuisut sukateriniarlutik aalajangerput, taamaattumillu ukiut qulit eqqissisimatitsisoqarnissamut taarsiullugu ullormut pisassiissutissiisoqartalerpoq, piniarneq sivikillineqarluni,
tunitsivissanik killilersuisoqarluni kiisalu timmiaqarfinnik eqqissisimatitsinerit amerlineqarlutik. Matumunnga allanngortitsinerit kingulliit 2019-imi pipput. Neqinik pilersuinerup pingaaruteqassusaa tamatumunnga tunngavilersuutigineqarput. Appariartornerata millisinnissaanut piffissami aggersumi suliniut annertunerusoq pisariaqartinneqalissaaq. Taamaattumik Naalakkersuisoqarfik timmissat pillugit nalunaarummi appat pillugit  immikkoortoq nutarterlugu aallartissimavaat, neriullutik ajortumik inissisimanerannut iluaqutaasinnaassasoq.

Appaqarfiit piujuartinnissaannut nunanik tamalaanik suleqateqarsinnaanermut periarfissaq
Atlantikup avannaani nunat Kalaallit Nunaata appanik avitseqatigisai Naalakkersuisutulli ernumassuteqarput. Taamaattumik Naalakkersuisoqarfik nunanik sanilerisanik ataatsimeeqatigiinneq tapersersimavaa, taakku nunat appanik avitseqatigisagut aalajangersimasunik aqutseqatigiinnissamut isumaqatigiissummik pilersitsiniartut suleqataaffiginiarlugu. Taamaaliornikkut aqutsinissamut isumaqatigiissusiornissaq tunngavissaqarnersoq nalilersorneqassammat.

Nunarsuarmi Timmissanut Nuuttartunut Ullorititaq - World Migratory Bird Day 2021-imut aamma Kalaallit Nunaanni appap inissisimaneranut atatillugu ataatsimoorluta  appa paarilluarsinnaavarput akisussaaffimmillu avitseqatigiilluta, assersuutigalugu appap piniarneqartarneratigut mianersuussinissaq taamaaliornikkullu appap piujuarnissaa qulakkeerlugu.

Miteq ingerlalluarpoq – pigiinnarnissaanut maligassiuisinnaavoq
Taamani Naalakkersuisuusut 2009-mi aalajangerput miterniarnermut malittarisassanik  sukanganerusunik pilersitsiniarlutik, ilaatigut piniarnermut piffissamik sivikilliliinikkut ullormullu pisassiissuteqalersitsinikkut. Mannissartarneq 2001-mili inerteqqutaalerpoq, aammalu taamaallaat nammineq atugassaannarnik katerseqqusaalluni, tuniniaaqqusaanatillu. Taakku sukaterinerit assigiinngitsut pissutigalugit miteqarfiit amerlanerit pitsaasumik ineriartulersimapput, ullumikkulli uumasoqatigiit patajaatsutut isigineqarlutik. Ingerlallualernerat appamut tunngatillugu atuutilersinneqarsorinarpoq, tamannali piviusunngussappat inuiaqatigiittut akissussaaffik tigusariaqarparput. Inuiaqatigiittut tamarmiusutut akissussaaffik tigunngikkutsigu appap inissisimanera piffissami aggersumi ajorneruleriartuinnassasoq Naalakkersuisutut ernummatigaara.

Nunarsuarmi Timmissanut Nuuttartunut Ullorititaq - World Migratory Bird Day 2021-mut atatillugit suliniutit pitsaanerpaamik angusaqarnissaannik kissaappakka.

Aqqaluaq B. Egede

Aalisarnermut Piniarnermullu Naalakkersuisoq

Paasisaqarusukkuit immikkoortortaqarfimmi pisortaq Amalie Jessen oqarasuaatikkut attaveqarfigiuk uunga: 34 53 04, e-mail: amalie@nanoq.gl